Stećci - srednjevjekovni nadgrobni spomenici

Prev Next

Radimlja kod Stoca

Gvozno, Kalinovik

Stećci u mjestu Kalufi kod Nevesinja

Biskup u blizini Konjica

Dugo Polje, Blidinje

Stećci u mjestu Kalufi kod Nevesinja

Potkuk, Berkovići

Buljuni, Stolac

Bijačica, Ljubuški

Umoljani, Trnovo

Bud, Pale

Maculje, Novi Travnik

Stećci - srednjevjekovni nadgrobni spomenici

Stećci su srednjovjekovni monolitni kameni spomenici vezani za cijelo područje današnje Bosne i Hercegovine, te dijelove Srbije, Crne Gore i Hrvatske.

Na osnovu raspoloživih podataka može se tvrditi da se pojavljuju od druge polovine XII. stoljeća, da njihova prva faza traje i kroz XIII. stoljeće, da se intenzivno klešu i ukrašavaju u XIV. i XV. stoljeću. U XVI. stoljeću ova vrsta umjetnosti postupno nestaje.

Od 70.000 evidentiranih stećaka na 3300 lokaliteta, u Bosni i Hercegovini nalazi se oko 60000, u Hrvatskoj 4400, u Crnoj Gori oko 3500 i u Srbiji oko 4100. Osnovne grupe stećaka čine položeni i uspravni kameni monoliti.

Po zastupljenosti najbrojniju grupu čine sanduci, zatim ploče, a najmanji broj je sljemenjaka. Položeni spomenici predstavljaju primarnu formu stećaka i zastupljeni su na čitavom području njihova rasprostiranja. Među uspravnim kamenim monolitima raspoznaju se sljedeći tipovi: stela, stup (obelisk), krstača i nišan.

Među ukrasnim motivima na stećcima, uz njihov naglašeni simbolizam svojstven srednjovjekovnoj umjetnosti, raspoznaju se svjetovni, religiozni simboli i ostali ornamenti koji se međusobno prepliću i upotpunjuju.

Općenito uzevši ornamentika stećaka otkriva shvaćanja i osjećanja cijele jedne epohe, kako ljudi koji su sudjelovali u njihovoj izradi tako i pokojnika koji su tu našli svoja zadnja odredišta, po čijoj su želji – kako kažu pojedini natpisi – stećci i klesani.

Prema svjedočanstvima natpisa postoje sljedeći nazivi, koji se preklapaju i paralelno koriste za obilježavanje stećaka: „bilig“, „kâm (kamen)“, „zlamen“, „kuća“ i „vječni dom“. Nazivi ukorijenjeni u narodu su: „mramorje“, „mašeti“ „grčki grobovi“, „stare grobnice“, „kaursko groblje“, „divovsko kamenje“.

Najčešće korišten naziv u literaturi je stećak, čije ime dolazi od njegove glavne namjene da „stoji“ iznad groba kao spomenik. To je particip prezenta od glagola stajati - stojeći ili, kako se ranije govorilo „steći“.

Osnovne grupe stećaka su položeni i uspravni kameni monoliti. Među uspravnim kamenim monolitima raspoznaju se sljedeće varijante: stela, stup (obelisk), krstača i nišan. Spomenici ove vrste u većem broju nalaze se u sjeveroistočnoj Bosni (okolina Srebrenice i Zvornika), dok se u drugim predjelima Bosne i Hercegovine pojavljuju pojedinačno. Najveći broj stećaka pripada vrsti položenih monolita, koji se pojavljuju u tri forme: ploča, sanduk i sarkofag (sljemenjak).

Među pojedinačnim oblicima evidentirano je oko 40.000 sanduka, 13.000 ploča, 5500 sljemenjaka, 2500 stupova, 300 križeva te amorfnih oblika oko 300. Ukrašenih stećaka, odnosno stećaka s reljefima, evidentirano je preko 5000 primjeraka.

Po brojnosti stećaka prvo mjesto zauzimaju općine Nevesinje i Konjic sa 3000 do 4000 primjeraka. Nominirane nekropole sa stećcima su nacionalni spomenici Bosne i Hercegovine i uživaju najveći stepen pravne zaštite osiguran odlukama o proglašenju nacionalnim spomenicima.

Uspostavljen je sistem za koordinaciju izrade plana upravljanja na čelu sa Komisijom za očuvanje nacionalnih spomenika, Ministarstvom civilnih poslova i Komisijom za saradnju BiH sa UNESCO-m, kao i nadležnim entitetskim ministarstvima kulture i zavodima za zaštitu kulturnog naslijeđa. U izradi plana upravljanja primijenjen je princip aktivnog učestvovanja (participatory approach) vladinih institucija nadležnih za upravljanje naslijeđem i općina na čijem se teritorijama nalaze nominirane nekropole sa stećcima.

Kao dio serijske transnacionalne nominacije, iz Bosne i Hercegovine su na Tentativnu listu UNESCO-a upisane sljedeće nekropole stećaka:

Geografska širina, dužina ili UTM koordinate:

• NEKROPOLA SA STEĆCIMA RADIMLJA-Stolac, FBiH
  43° 5'31.97"N; 17°55'26.59"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA BISKUP- Konjic, FBiH
  43°29'43.71"N; 18° 7'30.23"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA KALUFI Nevesinje, RS
  43°18'42.16"N; 18°11'54.51"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA BORAK (HAN STJENIČKI PLATO) SELO BURATI-Rogatica, RS
  43°50'13.00"N; 18°53'4.05"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA MACULJE-Novi Travnik, FBiH
  44° 3'23.17"N; 17°40'37.18"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA DUGO POLJE – Jablanica, FBiH
  43°40'4.68"N; 17°32'40.61"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA GVOZNO-Kalinovik, RS
  43°33'27.60"N; 18°26'18.30"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA GREBNICE-BUNČIĆI U SELU RADMILOVIĆA DUBRAVA – Bileća, RS
  42°53'48.91"N; 18°26'58.04"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA BIJAČA – Ljubuški, FBiH
  43º 07,44.9' N; 17º 35,377' E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA U OLOVCIMA KOD KLADNJA – Kladanj, FBiH
  44°17'15.47"N; 18°38'54.95"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA NA LOKALITETU MRAMOR U MUSIĆIMA, Olovo, FBiH
  44° 6'14.66"N; 18°31'10.21"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA KUČARIN – DONJE POLJE KOD SELA ŽILIĆI, Goražde, FBiH
  43º 40' 59.66 N; 18º 45' 31.67" E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA BOLJUNI, Stolac, FBiH
  43° 1'40.38" N; 17°52'29.36"E
• NEKROPOLA SA STECCIMA UMOLJANI, Trnovo, FBiH
  43°39'18.50"N; 18°14'13.24"E
• NEKROPOLE SA STEĆCIMA u LUBURIĆA POLJU, Sokolac, RS
  43°57'20.74"N; 18°50'27.52"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA POTKUK U BITUNJI, Berkovići, RS
  43° 6'35.86"N; 18° 7'44.24"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA U SELU BEČANI, Šekovići, RS
  44°19'40.09"N; 18°50'41.78"E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA NA LOKALITETU MRAMOR (CRKVINA) U VRBICI, Foča, RS
  43º 23' 24.99" N; 18º 56' 34.99" E
• NEKROPOLA SA STEĆCIMA ČENGIĆA BARA, Kalinovik, RS
  43º 25' 14.83" N; 18º 24' 7.24" E
• NEKROPOLE SA STEĆCIMA – RAVANJSKA VRATA, Kupres, FBIH
  43°51'47.91"N; 17°18'45.57"E